Secundaire traumatisering ontstaat wanneer het structureel blootgesteld worden aan verhalen, gedrag of andere uitingen van een persoon met een traumatisch verleden, bij een ander leidt tot een traumatiserend effect. Een definitie voor dit verschijnsel: een grenzeloze en structurele staat van stress en bezig zijn met het leed van een ander, wat ten koste gaat van de eigen behoeften en gezonde zelfzorg en grenzen. Dit zien we soms bij professionals die binnen hun werk veelvuldig omgaan met cliënten met een traumatische achtergrond. Hiervoor is de laatste tijd veel aandacht.
Minder aandacht is er echter voor secundaire traumatisering bij (pleeg/adoptie) ouders of broertjes en zusjes binnen het gezin van een kind met zware en complexe problematiek, waarvan vroegkinderlijk trauma vaak een onderdeel is. Verschil hierbij is dat hulpverleners en docenten aan het eind van de dag naar huis kunnen gaan, terwijl de leden van een gezin waarvan een of meerdere kinderen te maken hebben met complexe problematiek en vroegkinderlijk trauma, zich hier niet aan kunnen onttrekken. Dit is een van de redenen waarom respijtzorg zo cruciaal is om te voorkomen dat draagkracht, energie en psychische gezondheid van het gezin worden uitgehold, soms met een burn-out of depressie tot gevolg.
Naast respijtzorg, is het bewust zijn van deze mogelijke processen, het bewust omgaan met grenzen en goede zelfzorg belangrijk om secundaire traumatisering bij ouders of kinderen binnen het gezin te voorkomen. Onderwijs, jeugdzorg en hulpverlening is vooral gericht op het kind, maar heeft meestal weinig zicht op het functioneren thuis en de effecten van trauma van een gezinslid op de andere gezinsleden. Het is dan ook aan ouders zelf om goed een vinger aan de pols te houden en actie te ondernemen wanneer er bij gezinsleden negatieve effecten te zien zijn.
Mogelijke symptomen van secundair trauma:
- structureel in gedachten e/o acties bezig zijn met het trauma van een ander en het denken hierover moeilijk kunnen stoppen
- apathie
- zelfisolatie
- problemen met slapen
- chronische vermoeidheid
- sterke stemmingswisselingen
- chronische gevoelens van angst en stress
- hoofdpijn
- buikpijn
- sterk verminderde draagkracht en energie
- verminderd functioneren op school, werk of thuis
Hoe kan men de kans op het ontstaan van secundaire traumatisering voorkomen?
- Vergroten van inzicht op het proces van secundaire traumatisering
- Vinger aan de pols op eigen functioneren en dat van andere gezinsleden (zicht op stressfactoren, gedrag, functioneren op werk en school, regelmatig even ‘inchecken’ om te horen hoe iemand er voor staat, ook bij jezelf)
- Zorg voor een goede werk-vrije tijd balans en periodieke respijtzorg
- Zorg voor regelmaat in gezonde voeding en voldoende nachtrust voor iedereen in het gezin
- Regelmatig bewegen en naar buiten, en activiteiten die ontspannen zoals sporten, lezen, schrijven, tekenen, schilderen, dansen, yoga, muziek, zingen etc.
- Verdeel taken en vrije dagdelen met partner, zodat ieder regelmatig ruimte heeft voor tijd voor zichzelf
- Onderneem activiteiten met het hele gezin, maar ook alleen met partner of 1 kind
- Zorg voor regelmatig contact met anderen buiten het gezin (familie, vrienden, collega’s, lotgenotencontact)
- Goede zelfzorg en zelfkennis m.b.t. grenzen en behoeften aangeven
- Zicht op eigen stijlen m.b.t. hechting, communicatie en conflicthantering (mogelijk eigen ‘oud zeer’ uit het verleden wat op kan spelen)
- Op tijd hulp of ondersteuning vragen
Wees niet te kritisch op jezelf wanneer het niet gaat zoals je wenst. Omring jezelf met mensen die luisteren en ondersteunen; trek een beschermende grens bij structurele kritiek en ongeïnformeerde adviezen. Let op hoe je je voelt nadat je met iemand contact hebt gehad: voel ik me gehoord en ondersteund en kan ik er weer tegenaan, of is mijn energieniveau flink gedaald en voel ik me niet gehoord of begrepen. Jouw tijd en energie is kostbaar, die heb je hard nodig voor jezelf en je gezin. Zorgen voor een kind met vroegkinderlijk trauma (meestal vergezeld van complexe diagnostiek) is 24/7 topsport!